Over deze keuzehulp

De Parkinson leefstijl keuzehulp is ontwikkeld om mensen met parkinson(isme) en hun zorgverleners te ondersteunen bij samen beslissen over aanpassen van leefstijl.

Voor wie is de keuzehulp?

De keuzehulp ondersteunt mensen met de diagnose parkinson(isme) in de vroege en midden fase van de ziekte om te kiezen:
  • Welke leefstijlinterventie past op dit moment bij mij?
  • Hoe kan ik deze leefstijlinterventie inpassen in mijn leven?

Medische inhoud

De medische inhoud van de keuzehulp is gebaseerd op actuele wetenschappelijke kennis.
De inhoud wordt continu up-to-date gehouden.
Referenties
Paramedische Richtlijn Parkinson met Actieve Beslisondersteuning, beschikbaar via: https://web.alii.care/home

Parkinson’s Disease, 300 Tips for Making Life Easier, 2nd Edition, AUTHOR: Shelley Peterman Schwarz

Ernst M, Folkerts AK, Gollan R, et al. Physical exercise for people with Parkinson's disease: a systematic review and network meta-analysis. The Cochrane database of systematic reviews 2023; 1(1): Cd013856.

van der Kolk NM, de Vries NM, Kessels RPC, et al. Effectiveness of home-based and remotely supervised aerobic exercise in Parkinson's disease: a double-blind, randomised controlled trial. The Lancet Neurology 2019.

Schootemeijer S, van der Kolk NM, Bloem BR, de Vries NM. Current Perspectives on Aerobic Exercise in People with Parkinson's Disease. Neurotherapeutics 2020; 17(4): 1418-33.

Langbroek-Amersfoort A, Schootemeijer S, Bouten L, Bloem BR, De Vries NM. Exercise Made Accessible: the Merits of Community-Based Programs for Persons with Parkinson's Disease. Curr Neurol Neurosci Rep 2023.

Schenkman M, Moore CG, Kohrt WM, et al. Effect of High-Intensity Treadmill Exercise on Motor Symptoms in Patients With De Novo Parkinson Disease: A Phase 2 Randomized Clinical Trial. JAMA neurology 2018; 75(2): 219-26.

van der Heide A, Meinders MJ, Speckens AEM, Peerbolte TF, Bloem BR, Helmich RC. Stress and Mindfulness in Parkinson's Disease: Clinical Effects and Potential Underlying Mechanisms. Movement disorders : official journal of the Movement Disorder Society 2021; 36(1): 64-70.

van der Heide A, Speckens AEM, Meinders MJ, Rosenthal LS, Bloem BR, Helmich RC. Stress and mindfulness in Parkinson's disease - a survey in 5000 patients. NPJ Parkinson's disease 2021; 7(1): 7.

Pickut B, Vanneste S, Hirsch MA, et al. Mindfulness Training among Individuals with Parkinson's Disease: Neurobehavioral Effects. Parkinson's disease 2015; 2015: 816404.

He S, Fang W, Wu J, et al. Whether mindfulness-guided therapy can be a new direction for the rehabilitation of patients with Parkinson's disease: a network meta-analysis of non-pharmacological alternative motor-/sensory-based interventions. Front Psychol 2023; 14: 1162574.

Kwok JYY, Choi EPH, Lee JJ, et al. Effects of Mindfulness Yoga Versus Conventional Physical Exercises on Symptom Experiences and Health-related Quality of Life in People with Parkinson's Disease: The Potential Mediating Roles of Anxiety and Depression. Ann Behav Med 2022.

Kwok JYY, Kwan JCY, Auyeung M, et al. Effects of Mindfulness Yoga vs Stretching and Resistance Training Exercises on Anxiety and Depression for People With Parkinson Disease: A Randomized Clinical Trial. JAMA neurology 2019.

Reichmann H, Csoti I, Koschel J, et al. Life style and Parkinson's disease. Journal of neural transmission (Vienna, Austria : 1996) 2022; 129(9): 1235-45.

Amara AW, Wood KH, Joop A, et al. Randomized, Controlled Trial of Exercise on Objective and Subjective Sleep in Parkinson's Disease. Movement disorders : official journal of the Movement Disorder Society 2020; 35(6): 947-58.

Chahine LM, Amara AW, Videnovic A. A systematic review of the literature on disorders of sleep and wakefulness in Parkinson's disease from 2005 to 2015. Sleep Med Rev 2017; 35: 33-50.

Ivy CC, Lockmiller MC, McKay M, Landess K, Manning J, Denney L. The impact of exercise on sleep in people with Parkinson's disease a scoping review. J Clin Neurosci 2021; 86: 223-9.

Harvey AG, Tang NK. Cognitive behaviour therapy for primary insomnia: can we rest yet? Sleep Med Rev 2003; 7(3): 237-62.

Lebrun C, Gély-Nargeot MC, Rossignol A, Geny C, Bayard S. Efficacy of cognitive behavioral therapy for insomnia comorbid to Parkinson's disease: A focus on psychological and daytime functioning with a single-case design with multiple baselines. J Clin Psychol 2020; 76(3): 356-76.

Rutten S, Vriend C, Smit JH, et al. Bright light therapy for depression in Parkinson disease: A randomized controlled trial. Neurology 2019; 92(11): e1145-e56.

Seppi K, Ray Chaudhuri K, Coelho M, et al. Update on treatments for nonmotor symptoms of Parkinson's disease-an evidence-based medicine review. Movement disorders : official journal of the Movement Disorder Society 2019; 34(2): 180-98.

Wade R, Pachana NA, Dissanayaka N. Management of Sleep Disturbances in Parkinson's Disease Patients, Carers and the Patient and Carer Dyadic Relationship: A Scoping Review. Clin Gerontol 2020; 43(5): 499-507.

Claassen DO, Kutscher SJ. Sleep disturbances in Parkinson's disease patients and management options. Nat Sci Sleep 2011; 3: 125-33.

Kutscher SJ, Farshidpanah S, Claassen DO. Sleep dysfunction and its management in Parkinson's disease. Curr Treat Options Neurol 2014; 16(8): 304.

González DA, Tosin MHS, Goetz CG. The plight of loneliness in Parkinson's disease: New opportunities. Parkinsonism & related disorders 2022; 105: 145-8.

McDaniels B, Subramanian I. Social isolation, loneliness and mental health sequelae of the Covid-19 pandemic in Parkinson's disease. Int Rev Neurobiol 2022; 165: 197-227.

Duits A, van der Heijden C, van Het Hoofd M, et al. Psychosocial needs of patients and spouses justify a position of psychosocial health professionals in the multidisciplinary care for Parkinson's disease. Clin Park Relat Disord 2020; 3: 100064.

Murray J, Fenton G, Honey S, Bara AC, Hill KM, House A. A qualitative synthesis of factors influencing maintenance of lifestyle behaviour change in individuals with high cardiovascular risk. BMC cardiovascular disorders 2013; 13: 48.

Schootemeijer S, van der Kolk NM, Ellis T, et al. Barriers and Motivators to Engage in Exercise for Persons with Parkinson's Disease. Journal of Parkinson's disease 2020; 10(4): 1293-9.

Prell T, Schönenberg A, Heimrich KG. The impact of loneliness on quality of life in people with Parkinson's disease: results from the Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe. Frontiers in medicine 2023; 10: 1183289.

Ascherio A, Schwarzschild MA. Lifestyle and Parkinson's disease progression. Movement disorders : official journal of the Movement Disorder Society 2019; 34(1): 7-8.

Bianchi VE, Rizzi L, Somaa F. The role of nutrition on Parkinson's disease: a systematic review. Nutr Neurosci 2023; 26(7): 605-28.

Mischley LK, Lau RC, Bennett RD. Role of Diet and Nutritional Supplements in Parkinson's Disease Progression. Oxid Med Cell Longev 2017; 2017: 6405278.

Bianchi VE, Herrera PF, Laura R. Effect of nutrition on neurodegenerative diseases. A systematic review. Nutr Neurosci 2019: 1-25.
Laatste update
20 oktober 2023

Ontwikkeling, onderzoek en implementatie

De keuzehulp is geïnitieerd door ParkinsonNL en ontwikkeld met steun van de Parkinson Vereniging en ParkinsonNet en heeft het keurmerk Gewone Taal van Stichting Makkelijk Lezen.
ParkinsonNL Parkinson Vereniging ParkinsonNet Stichting Makkelijk Lezen
Voor de ontwikkeling is een multidisciplinaire werkgroep opgericht met parkinson verpleegkundigen, verpleegkundig specialist, neuroloog, fysiotherapeut, ergotherapeut, logopedist, klinisch neuropsycholoog, diëtisten, ervaringsdeskundigen van de Parkinson Vereniging, een projectleider van ParkinsonNL en een onderzoeker.

Tijdens de ontwikkeling hebben mensen met parkinson, parkinson verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, fysiotherapeuten, ergotherapeuten, logopedisten, diëtisten en neurologen meegewerkt aan het behoeften- en gebruikersonderzoek van de keuzehulp.

De keuzehulp is een initiatief van ParkinsonNL en ontwikkeld in samenwerking met de partners van de Parkinsonalliantie Nederland en ZorgKeuzeLab als ontwikkel- en implementatiepartner.
ParkinsonNL ZorgKeuzeLab

Verantwoordelijken medische inhoud

Yvon Albers
Yvon Albers
Diëtist en leefstijlcoach
Careyn
Linda ter Brake
Linda ter Brake
Verpleegkundig specialist
ZGT
Annelien Duits
Annelien Duits
Klinisch neuropsycholoog
Maastricht UMC+
Jolanda van Gorkum
Jolanda van Gorkum
Parkinson verpleegkundige
Alrijne ziekenhuis
Irma Jansen
Irma Jansen
Ergotherapeut
ParkinsonNet
Nicolien van der Kolk
Nicolien van der Kolk
Neuroloog
Jeroen Bosch Ziekenhuis
Suzan Onstenk
Suzan Onstenk
Logopedist aangesloten bij
ParkinsonNet
Karin Overbeek
Karin Overbeek
Diëtist
ParkinsonNet
Marlies van Pelt
Marlies van Pelt
Fysiotherapeut aangesloten bij
ParkinsonNet
Hetty Pennings
Hetty Pennings
Parkinson verpleegkundige
Medisch Spectrum Twente
Marianne van der Meer
Marianne van der Meer
Ervaringsdeskundige
Parkinson Vereniging
Jan Kommer
Jan Kommer
Ervaringsdeskundige
Parkinson Vereniging
Jan Lantink
Jan Lantink
Voorzitter
Parkinson Vereniging
Nienke de Vries
Nienke de Vries
Senior onderzoeker
Radboudumc
Anneke Mels
Anneke Mels
Aanvoerder Kennis & Impact
ParkinsonNL

Financiering

ParkinsonNL, ministerie van VWS, Postcode Loterij en ZorgKeuzeLab hebben financieel bijgedragen aan de ontwikkeling en wetenschappelijk onderzoek naar de keuzehulp.

ParkinsonNL en ZorgKeuzeLab streven breed gebruik van de Parkinson leefstijl keuzehulp na.

Voor implementatieondersteuning bij ziekenhuizen en het actueel houden van de keuzehulp vragen we ziekenhuizen om een bijdrage via een abonnement. Zo borgen we de kwaliteit en continuïteit van de keuzehulp.
ParkinsonNL Ministerie van VWS Nationale Postcode Loterij ZorgKeuzeLab

Privacy

ZorgKeuzeLab vindt het belangrijk dat privacy geborgd is bij het gebruik van de keuzehulp. Bekijk hier hoe dat geregeld is.

Copyright

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers.